कोरोना भाइरसको दोस्रो लहर तीव्र गतिमा बढेसँगै सरकारले अधिकांश जिल्लामा निषेधाज्ञा जारी गरेको छ । तैपनि, कोरोना संक्रमितको संख्यामा भने उल्लेख्य गिरावट आएको छैन । त्यसो त विज्ञहरु स्वास्थ्य संकटकाल घोषणा गर्नुपर्ने सुझाव सरकारलाई दिइरहेका छन् ।
तर, स्वास्थ्य संकटकाल लगाउने कि नलगाउने भन्ने बारे सरकारले कुनै धारणा नबनाएको स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका प्रवक्ता प्रा.डा. जागेश्वर गौतम बताउँछन् । ‘अहिलेसम्म सरकारले स्वास्थ्य संकटकाल लगाउने विषयमा केही सोचेको छैन,’ उनले भने, ‘बाहिर आएका हल्ला मात्रै हुन् ।’
यद्यपि, स्वास्थ्य संकटकाल लागिहाल्यो भने के हुन्छ भन्ने बारे आममानिसको जिज्ञासा छ । यही जिज्ञासा मेट्न चीनको वुहानस्थित थोङ्ची मेडिकल कलेजका, कन्सल्टेन्ट फिजिसियन तथा अनुसन्धानकर्ता डा. रमेश आचार्यसँग मेरोलाइफस्टाइलले गरेको कुराकानी:
स्वास्थ्य संकटकाल भनेको के हो ? आम मानिसले बुझ्ने गरी बताइदिनुस् न ।
स्वास्थ्य संकटकाल भनेको महामारीका बेला नागरिकको स्वास्थ्यलाई प्रमुख प्राथमिकतामा राखि राज्यका सबै संयन्त्रलाई परिचालन गर्नु हो । जसमा स्वास्थ्यकर्मीको टिम परिचलन गर्नु, नीति नियम र योजना बनाउन, सम्भावित असरको व्यवस्थापन, शिक्षा र तालिमको व्यवस्थापन गरी महामारी रोकथाममा एकिकृत हुनु भन्ने बुझिन्छ ।
देशमा जब महामारीका रुपमा कुनै भयानक रोगहरु आउँछन्, भने त्यस्तो अवस्थामा सम्बन्धित सरकारले संकटकाल लगाउन सक्छ ।
नेपालले हालसम्म स्वास्थ्य संकटकाल गरेको रेकर्ड छैन । यद्यपि, विश्वका थुप्रै देशहरुले संकटकाल लगाएका उदाहरण छन् । जस्तै, स्पेनिस फ्लूका बेला स्पेन, यूके, चीनमा संकटकाल लागू गरिएको थियो । यसैगरी, एचवान एनवान, जीका भाइरस, इबोला, सार्स फैलिएको बेला केही देशहरुमा विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्ल्यूएचओ) ले स्वास्थ्य संकटकाल लगाएको थियो ।
कस्तो बेला लगाइन्छ स्वास्थ्य संकटकाल ?
देशमा जब महामारीका रुपमा कुनै भयानक रोगहरु आउँछन्, भने त्यस्तो अवस्थामा सम्बन्धित सरकारले संकटकाल लगाउन सक्छ । नागरिकले प्राथमिक उपचारबाट समेत वञ्चित हुनुपरेको र स्वास्थ्यकर्मीको अभाव भइ देशको स्वास्थ्य संरचनाले काम गर्न नसकेको, नियन्त्रण बाहिर गइ रोकथाम गर्न नसकेको अवस्थामा स्वास्थ्य संकटकालको घोषणा गरिन्छ । यसका साथै, समुदायमा परीक्षणकोे दायरा बढाउन, रोकथाम, आपत्कालिन व्यवस्थापन गर्न स्वास्थ्यका संरचना निर्माण गरी थप क्षति हुनबाट नागरिकलाई बचाउनका लागि यसको सहयोग लिइन्छ ।
स्वास्थ्य संकटकाल लगाइसकेपछि सेना, सशस्त्र प्रहरी र नेपाल प्रहरी सक्रिय रुपमा परिचालित हुन्छन् । त्यसपछि सबै सिस्टममा चल्छ । स्वास्थ्यकर्मी, अस्पताल, बजार, निजी संघसंस्था सबै सेनाको निगरानीमा हुन्छन् । नियम नमान्ने व्यक्तिलाई कानूनी कारवाही गरिन्छ । अहिलेको भन्दा विल्कुलै फरक हुन्छ ।
यतिबेला नेपालमा दिनदिनै संक्रमित र मृतकको संख्या बढीरहेको छ । धेरै मानिसहरु घरबाहिर बिना पीपीई, बिना स्वास्थ्य मापदण्ड हिँडिरहेका छन् । त्यसकारण सरकारले स्वास्थ्य संकटकाल घोषणा गरेन भने यो भाइरसले सखाप पार्छ ।
नेपालमा स्वास्थ्य संकटकाल आवश्यक छ ?
नेपालमा यो महामारीलाई नियन्त्रणमा लिने उत्तम उपाय भनेकै स्वास्थ्य संकटकाल हो । यसमा सरकारले ढिलो गर्नुहुँदैन । लकडाउन गर्ने तर परीक्षणको दायरा अझै नबढाउने हो भने अबको एक महिनापछि नेपालको अवस्था के होला ? त्यो हामीले सोचेकै छैनौं ।
अहिलेको नेपालको अवस्था कस्तो हो ?
अहिले नेपालको ग्रामीण क्षेत्र कोरोनाको हटस्पट बनिसकेका छन् । २-३ महिना अघिसम्म राजनीतिक दलका कार्यक्रम भए त्यसपछि काठमाडौंमा लकडाउन हुन्छ भन्ने थाहा पाएसँगै लाखौं मानिस गाउँ छिरे । आज त्यहि कारणले गाउँदेखि काठमाडौंसम्म कोरोना संक्रमित नभएको ठाउँ छैन । त्यसैले अहिले नेपालको अवस्था भयावह छ ।
स्वास्थ्य संकटकाल लगाए के हुन्छ र नलगाए कस्तो असर गर्छ ?
स्वास्थ्य संकटकाल लगाइसकेपछि सेना, सशस्त्र प्रहरी र नेपाल प्रहरी सक्रिय रुपमा परिचालित हुन्छन् । त्यसपछि सबै सिस्टममा चल्छ । स्वास्थ्यकर्मी, अस्पताल, बजार, निजी संघसंस्था सबै सेनाको निगरानीमा हुन्छन् । नियम नमान्ने व्यक्तिलाई कानूनी कारवाही गरिन्छ । अहिलेको भन्दा विल्कुलै फरक हुन्छ ।
सरकारले डेडिकेटेड अस्पताल बनाउन, देशको आइसीयू र भेन्टिलेटरको बेड थप्न नसक्नु, भारतीय सीमा नाकामा रोक लगाउन नसक्नु, केही दिन अघिसम्म विदेशबाट आएका नागरिकलाई १४ दिन क्वारेन्टाइनमा नराख्नु जस्ता थुप्रै कुरामा सरकार चुकेको छ ।
जति पनि बाहिरबाट आउने मानिसहरु छन्, उनीहरुको परीक्षण हुन्छ । यसो गर्दा कोरोना फैलिन सक्ने सम्भावना कम हुन्छ । तर, यही अवस्था रहीरहने हो भने, अहिले अस्पतालमा बेड, अक्सिजन नपाएर जसरी तड्पिनुपरेको छ, भोलि त्यो दोब्बर हुनसक्छ । त्यस्तो अवस्थामा राज्य संयन्त्रले नै फेल खान्छ ।
कोरोना नियन्त्रणमा नेपाल सरकार कहाँ–कहाँ चुकेको छ ?
सरकारले डेडिकेटेड अस्पताल बनाउन, देशको आइसीयू र भेन्टिलेटरको बेड थप्न नसक्नु, भारतीय सीमा नाकामा रोक लगाउन नसक्नु, केही दिन अघिसम्म विदेशबाट आएका नागरिकलाई १४ दिन क्वारेन्टाइनमा नराख्नु जस्ता थुप्रै कुरामा सरकार चुकेको छ ।
यो महामारीलाई नियन्त्रणमा ल्याउन आम नागरिकले के–के गर्न सक्छन् ?
अहिलको अवस्थामा घरमै बसेर आम नागरिकले साथ दिए भने पक्कै पनि महामारी नियन्त्रणमा ल्याउन केही हदसम्म सघाउ पुग्छ । यसका साथै थुप्रै नेपाली संक्रमित भइसकेका छन् । उनीहरुले नियमित हात धुने, मास्क लगाउने, अक्सिजन लेभल कस्तो छ बुझिराख्ने, जे पायो त्यही औषधि नखाने, अफवाह खबरको पछि नलाग्ने, चिसो पानी, फ्रिज भित्रको खानेकुरा खान बन्द गर्नुपर्छ । तातोपानी, हरियो सागपात, दूध खानुपर्छ ।
आज सोनाम ल्होसारयसकारण मनाउन थालियो ल्होसार तामाङ समुदायको सांस्कृतिक पर्व सोनाम ल्होसारका अवसरमा सरकारले आज बिहिबार देशभर सार्वजनिक बिदा दिएको छ।समुदायले
एपी शर्माको संगीत र शब्दमा आधारित तथा कैसिलोको स्वर र प्रस्तुति रहेको नयाँ म्युजिक भिडियो “भ्यालेन्टाइन” सार्वजनिक भएको छ।मिस्टर जेसीडीको निर्देशनमा तयार यो म्युजिक भिडियोले प्रेमका भावनालाई आधुनिक शैलीमा प्रस्तुत गरेको छ। गीतको बोल “भ्यालेन्टाइन” प्रेम, रोमान्स र गहिरो भावनाको समायोजन हो । यसले भ्यालेन्टाइन डेको पर्खाइ मात्र नभई, प्रेमलाई दिन विशेष बनाउनेहरेक दिनको महत्त्वलाई व्यक्त गर्दछ। “फेब्रुअरीको पर्खाइ गर्न सक्दिन, मलाई माया गरिदेऊ” भन्ने गीतका शब्दहरूले प्रेमीहरूलाई आफ्नो भावनाहरूखुलस्त रूपमा व्यक्त गर्न प्रेरित गर्ने सन्देश दिन्छ। गीतमा प्रेम, वफादारी, र रोमान्सको भावना झल्किएको छ नाइजेरियामा छायांकन गरिएको भिडियोको भिजुअल प्रस्तुति गीतकै भावना अनुसारजीवन्त र कलात्मक छ। मुख्य भागहरूमा प्रेममा परेका मानिसहरूको भावनालाई प्रतीकात्मक रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ। म्युजिक भिडियोले उत्कृष्ट छायांकन र निर्देशनमार्फत प्रेम र रोमान्सलाई अझ रोचक बनाएको छ। भिडियोमा आधुनिक शैलीका शब्द र धुनलेयुवाहरूको मन जित्ने प्रयास गरिएको छ। गीत “एपी म्युजिक” युट्युब च्यानलमा उपलब्ध छ, जसले छोटो समयमा नै दर्शकहरूको मन जित्ने सम्भावना राख्दछ। “भ्यालेन्टाइन” गीतले प्रेमदिवसलाई अझ विशेष बनाउन प्रेरणा दिने अपेक्षा गरिएको छ। नेपाली डायस्पोराले अंग्रेजी गीत-संगीतमा पनि विश्वब्यापी प्रतिस्पर्धा गर्न सुरु गरेको यो एउटा सकारात्मक संकेत हो, जसले नेपाली कलाकारितालाईअन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा थप पहिचान दिलाउन मद्दत पुर्याउनेछ।
