स्वास्थ्य सेवामा बेलायतबाट सिक्नुपर्ने पाठ

डा. बच्चु कैलाश कैनी

सिईओ, नेपाल क्यान्सर हस्पिटल

स्वास्थ उपचारका लागि विश्वमा विभिन्न किसिमका मोडल देखिदैं आएको छ । अहिले विश्वमा रहेका पूँजीवादी मुलुक, साम्यवादी वा समाजवादी राष्ट्रहरूमा स्वास्थ क्षेत्रमा पूर्ण रूपमा समाजवाद मोडल नै देखिएको छ ।

नेपालमा देखिएको स्वास्थ सुविधा भनेको प्राइभेट र पब्लिक पार्टनरसिपमा चलेको देखिन्छ । हाम्रो संविधानमा आधारभूत स्वास्थ्य सुविधा निःशुल्क दिने भनेर ‘फण्डामेन्टल राईट’ को रूपमा रहेको छ । समाजवादतर्फ उन्मुख हाम्रो देशको संविधानमा सरकारले निःशुल्क दिने भनेर मान्यता दिएको छ ।

हाम्रो देशमा स्वास्थ्य बिमा लागू गरिए पनि सबैलाई समेट्न सकेको छैन । यदि स्वास्थ्य बिमा नै गरेको छ भने पनि त्यसले सबै किसिमको उपचारको खर्च ब्योहर्दैन । अहिलेको स्वास्थ्य बिमाले रकम तिरेपनि त्यो सीमित मात्र तिर्ने गरेको छ । अरु देशहरू जस्तो अमेरिकामा उपचार खर्च बिमाको आधारमा पाइन्छ । त्यहाँ मेडि केयर, मेडि प्लानहरू रहेका छन् । जसको आम्दानी छैन, जसले कम आम्दानी गर्छ, उनीहरूको उपचार राज्यको दायित्वभित्र पर्छ ।

स्वास्थ्य सेवाहरू निःशुल्क रहेका मूलुकहरूमा क्यानडा पनि रहेको छ । त्यहाँ सरकारले स्वास्थ्य उपचारमा सहयोग गर्छ । स्वास्थ्य सेवा बेलायत लगायत स्क्याण्डेनेभियन देशहरू फिनल्याण्ड, स्वीडेन, नर्बे लगायत यूरोपमा धेरै मूलुकहरूमा निःशुल्क नै रहेको छ ।

नेपालको धेरैजसो शहरी क्षेत्रको स्वास्थ्य सेवा प्राइभेट सेक्टरको दवदवामा रहेको छ । शहरका हुने खानेहरू सोझै प्राईभेट अस्पताल वा क्लिनिक जान्छन् । तर विकट क्षेत्रमा प्राइभेट सेक्टरको उपस्थिती नै छैन । त्यहाँ सरकारी अस्पतालकै भर पर्नुपर्ने अवस्था छ ।

स्वास्थ्य सेवाहरू निःशुल्क रहेका मूलुकहरूमा क्यानडा पनि रहेको छ । त्यहाँ सरकारले स्वास्थ उपचारमा सहयोग गर्छ । स्वास्थ्य सेवा बेलायत लगायत स्क्याण्डेनेभियन देशहरू फिनल्याण्ड, स्वीडेन, नर्बे लगायत यूरोपमा धेरै मूलुकहरूमा निःशुल्क नै रहेको छ ।

ब्यक्तिगत रूपमा म बेलायतको स्वास्थ सेवामा १५ बर्ष काम गरेको कारण त्यहाँको स्वास्थ्य सेवाको वारेमा बढी जानकार छु । केही बर्ष अगाडी कमनवेल्थ राष्ट्रहरूको स्वास्थ सेवाको गुणस्तरको बिषयमा भएको सर्भेक्षणमा बेलायत शीर्ष स्थानमा आएको कारण यसबारे चर्चा गर्नु सान्दर्भिक हुनेछ । यो उदाहरणले सम्भवतः अधिकांश विकसित देशको स्वास्थ सेवा कस्तो छ भन्ने कुराको जानकारी पनि दिन्छ ।

सरकारी कोष

बेलायतमा कुनै व्यक्तिले जुन स्तरको स्वास्थ सुविधा लिन खोजेको हो, त्यो सबैका लागि निःशुल्क हुन्छ । त्यहाँ धनी र गरिब, कमाउन सक्ने वा नसक्ने भनेर छुट्याउने चलन नै हुँदैन । उपचारमा खर्च गर्न नसक्नेलाई सरकारले आफ्नै कोषबाट निःशुल्क उपचार खर्च उपलब्ध गराउँछ ।

बेलायतमा स्वास्थ्य सेवाको पहुँच सबै क्षेत्रमा समान रूपमा रहेको छ । तपाईं ठूलो शहरमा बस्नोस् वा सानो शहरमा या गाउँको कुनै दुर दराजमा । त्यहाँको सबै अस्पतालहरूको स्ट्याण्डर एकै किसिमको हुन्छ । चाहे डाक्टरको योग्यतामा होस् वा अस्पतालले दिने सुविधामा नै किन नहोस्, एउटा अस्पताल र डाक्टरले विरामीलाई दिने उपचार र सुविधामा कुनै भिन्नता पाईंदैन ।

बेलायतमा गुणस्तरीय स्वास्थ सेवा उपलब्ध गराउन सरकारले ठूलो धनराशी खर्च गर्छ । स्वास्थ सेवा दिने अस्पतालहरूको मूल्याङ्कन गर्ने, त्यहाँका चिकित्सक, नर्स र अरु कर्मचारीहरूलाई तालिम प्रदान गर्छ । सानो गल्तीले पनि कुनै पनि व्यक्तिको स्वास्थ तलमाथि नहोस् भनेर प्रत्येक विषयमा विशेष ध्यान दिइन्छ ।

कुनै अस्पतालमा उपचार गराउँदा चिकित्सकको कारणले, अस्पतालको उपकरणको कारणले वा अन्य कारणले विरामीलाई हानीनोक्सानी भएमा पारदर्शी रूपमा छनविन गर्ने र आफूले गल्ति गरेको ठहर भएमा गल्ति स्वीकारेर उत्तरदायी बहन गर्ने परिपाटी छ ।

हाम्रो देशमा चिकित्सकहरूले गरेको गल्ती प्रायः बाहिर नै आउदैन । मानिसवाट गल्ति हुन्छ, डाक्टरबाट गल्ति भए पारदर्शी हुनु जरुरी छ । जबकि बेलायतमा कुनै अस्पतालले उपचारमा गल्ति गर्यो भन्ने लाग्यो भने अस्पतालले नै पत्र लेखेर दिने चलन छ । अस्पतालको स्वतन्त्र अनुसन्धान टोलीले छानविन गर्छ । त्यसमा के के गल्ति भएको हो, त्यो कुरा खुलाएर दिने चलन छ । त्यो पत्रमा चित्त बुझेन भने माथिल्लो निकायमा उजुरी हाल्न पाइन्छ र क्षतिपूर्ति माग गर्न पनि सकिन्छ । अस्पतालकै बिमा भएको कारण त्यस्ता जायज क्षतिपूर्तिको रकम बिमाले नै तिर्छ ।

बेलायतमा स्वास्थ्य सेवाको पहुँच सबै क्षेत्रमा समान रूपमा रहेको छ । तपाईं ठूलो शहरमा बस्नोस् वा सानो शहरमा या गाउँको कुनै दुर दराजमा । त्यहाँको सबै अस्पतालहरूको स्ट्याण्डर एकै किसिमको हुन्छ । चाहे डाक्टरको योग्यतामा होस् वा अस्पतालले दिने सुविधामा नै किन नहोस्, एउटा अस्पताल र डाक्टरले विरामीलाई दिने उपचार र सुविधामा कुनै भिन्नता पाईंदैन ।

सिकाई संस्कृति

बेलायतमा सेयर एण्ड लर्निङ कल्चर बढ्दो छ । चिकित्सक, नर्स, अस्पतालका अन्य स्टाफले पनि एक अस्पतालले अर्को अस्पतालवाट के सिक्ने भन्ने उत्सुकता उनीहरूमा सधैं रहिरहेको हुन्छ । के कुरा सिक्ने र के कुरा सेयर गर्ने भन्ने उनीहरूमा कल्चरकै रूपमा बसेको छ ।

हाम्रो देशमा व्यक्तिवादी सोच हावी छ । हामी ब्यक्तिलाई बढी महत्व दिन्छौ, सिस्टमलाई दिदैनौं । यहाँ कसले के भन्लान् भन्ने कुरामै हामी जकडिरहेका हुन्छौं । हामी सिस्टममा जानै सकेका छैनौँ । टिकट काटेर जचाँउन मिल्ने ब्यवस्था भए पनि डाक्टरलाई फोन गरेर समय मिलाए राम्रो उपचार पाईन्छ भन्ने मानसिकता रहेको छ ।

हाम्रोमा जी, सर, हजूर, तपाईं विभिन्न किसिमका अलङ्कार राखेर डाक्टरलाई सम्बोधन गरिन्छ । यहाँ डाक्टरले आफूलाई सधैं विमारीले आदर गरोस् भन्ने चाहन्छन् । यहाँ पेशाको आधारमा मान खोज्ने चलन छ । जबकि उता म्युचुएल रिलेसन हुनुपर्छ भनिन्छ ।

बेलायतमा डाक्टरले विरामी भेट्दा होस् वा बिरामीले डाक्टरलाई भेट्दा नै किन होस्, डाक्टर र विरामीको सम्बन्ध राम्रो हुनुपर्छ भन्ने मान्यता छ । त्यहाँ पहिले डाक्टरले आफ्नो परिचय दिनुपर्छ । सहयोग के गर्न सक्छु भनेर आग्रह गर्नुपर्छ । आफ्नो परिचय दिएर फेमिलियर गर्ने प्रयास हुन्छ । यसले रिलेसन मेन्टेन गर्न सजिलो हुन्छ ।

हाम्रोमा जी, सर, हजूर, तपाईं विभिन्न किसिमका अलङ्कार राखेर डाक्टरलाई सम्बोधन गरिन्छ । यहाँ डाक्टरले आफूलाई सधैं विमारीले आदर गरोस् भन्ने चाहन्छन् । यहाँ पेशाको आधारमा मान खोज्ने चलन छ । जबकि उता म्युचुएल रिलेसन हुनुपर्छ भनिन्छ ।

बेलायतमा डाक्टरको रूपमा दर्ता भएपछि उसले प्रत्येक ३–३ बर्षमा आफ्नो लाइसेन्स मेडिकल काउन्सिलबाट नविकरण गर्नुपर्छ । जबकि नेपालमा एक पटक दर्ता भएपछि आजीवन हुने चलन रहेको छ ।

बेलायतमा डाक्टरले विरामी जाँचेपछि लिखित रूपमै पत्र दिनुपर्छ । प्रेसक्रिप्सन मात्र दिएर हुँदैन । तपाईंले जचाँएपछि डिस्चार्ज गर्ने बेलामा के हेरेको, के भएको, कुन औषधि दिइएको आदि कुरा बिस्तृतमा खुलाएरै पत्र दिनुपर्ने चलन छ । त्यस्तै, त्यहाँ सिधैं अस्पताल जान पनि पाईंदैन । यसको पनि क्राईटेरिया छ । जस्तो इमरजेन्सी प¥यो भने अस्पताल जान पाइन्छ । हरेक ब्यक्तिको आफ्नै जिपी (जनरल फिजिसियन) हुन्छ । त्यो एरियाको जिपीले हेरेपछि अस्पताल रिफर गरेमा मात्र उ अस्पतालमा आएर जचाँउन पाउँछ ।

बेलायतमा डाक्टरको रूपमा दर्ता भएपछि उसले प्रत्येक ३–३ बर्षमा आफ्नो लाइसेन्स मेडिकल काउन्सिलबाट नविकरण गर्नुपर्छ । जबकि नेपालमा एक पटक दर्ता भएपछि आजीवन हुने चलन रहेको छ । त्यहाँ डाक्टरले कतिको काम गर्यो भन्ने पनि हेरिन्छ । यो अवधिमा उसले आफ्नो सिप बृद्धि के केमा ग-यो ? जस्ता कामहरू बुझाएर आफ्नो क्षमताको रिभ्यालुएसन गर्नुपर्छ । बेलायतबाट नेपालको चिकित्सा क्षेत्रले धेरै सिक्न जरुरी छ ।

(कुराकानीमा आधारित)