तातोपानी र रसुवागढी नाकाबाट आयात अर्बौंको निर्यात शून्य
फागुन महिनाको समाप्तिसँगै चीनले नेपालमाथि अघोषित नाकाबन्दी लगाएको दुई वर्ष बित्छ । यो अवधिमा नेपाल र चीनबीचको प्रमुख दुई व्यापारिक नाका रसुवागढी र तातोपानी एकतर्फीरूपमा बन्द छन् ।
२०७६ फागुन महिनापछि हालसम्म रसुवागढी र तातोपानी नाकाबाट एकतर्फी व्यापार हुँदै आएको छ । अर्थात् चीनबाट मात्र नेपालमा वस्तुहरू भित्रिएका छन् । नेपालबाट भने केही बाहिरिएको छैन ।
नाका खुलाउन नेपालले पटक–पटक अनुरोध गर्यो तर, चीनले कुनै चासो देखाएको छैन । कोरोना महामारी नियन्त्रण गर्ने बहानामा नेपाली वस्तुको प्रवेशमा चीनले रोक लगाएको हो ।
‘चीनबाट नेपालतर्फ वस्तुहरू पठाउँदा कोरोना नसर्ने तर, नेपालबाट चीनतर्फ वस्तु पठाउँदा कोरोना सर्ने’ जस्तो कुतर्क गर्दै चीनले करिब दुई वर्षदेखि नेपालमाथि अघोषित नाकाबन्दी लगाउँदै आएको हो ।
एकतर्फी मात्रै बन्द
कोरोना महामारी शुरु भएपछि चीनले रसुवागढी र तातोपानी नाका एकतर्फी बन्द गरेको हो । विश्वमा पहिलोपटक कोरोना भाइरस २०७६ पुसको पहिलो साता चीनको वुहानमा देखिएको थियो । त्यसपछि यो विश्वभर फैलियो ।
चीनमा कोरोना संक्रमण बढेपछि २०७६ माघ १५ गते गृह मन्त्रालयले तातोपानी र रसुवागढी नाकाबाट चिनियाँ पर्यटकलाई नेपाल प्रवेशमा रोक लगाएको थियो । शुरुमा यो रोक १५ दिनको लागि भनिए पनि पछि समय थप गरिएको थियो ।
चीनले रोक नलगाउन दबाब दिइरहेका बेला नेपालले त्यसबेला चिनियाँ नागरिकलाई नेपाल प्रवेशमा रोक लगायो । कोरोना संक्रमण झन् बढ्दै गएपछि २०७६ चैत ११ गते नेपालले लकडाउनको घोषणा गरेको थियो । त्यसपछि चीनले तातोपानी र रसुवागढी नाका एकतर्फीरूपमा बन्द गरेको थियो । त्यसयता यी नाका आजसम्म दोहोरो खुलेका छैनन् ।
तातोपानी नाका २०७२ वैशाख १२ गते विनाशकारी भूकम्प आएपछि चीनले लामो समय बन्द गरेको थियो । सुरक्षाको कारण देखाउँदै चीनले तातोपानी नाका बन्द गरेको हो । त्यसपछि, पनि खुलेको केही महिनामा नै कोरोनाका कारण चीनले उक्त नाका एकतर्फी बन्द गर्यो ।
यो त अघोषित नाकाबन्दी नै हो । यसको कूटनीतिक सन्देश चीन नेपालसँग खुसी छैन भन्ने हो । चीन किन खुसी छैन हामीले बुझ्नु पर्यो र बुझ्ने सार्थक प्रयास गर्नुपर्यो ।
नेपाललाई दोहोरो घाटा
चीनले एकतर्फी नाकाबन्दी लगाउँदा नेपालले करोडौँ रुपैयाँ नोक्सानी व्यहोर्नुपरेको छ । २०७६ चैतदेखि २०७८ माघ महिनासम्म चीनबाट तातोपानी र रसुवागढी नाका हुँदै नेपालमा ४७ अर्ब ५६ करोड ५७ लाख ४९ हजार रुपैयाँको वस्तु भित्रिएको छ । सो अवधिमा नेपालबाट ती नाका हुँदै चीनमा एक रुपैयाँको वस्तु पनि निर्यात भएको छैन ।
भन्सार विभागको तथ्याङ्कअनुसार चालू आर्थिक वर्ष ०७८/७९ को पहिलो सात महिना (साउनदेखि माघसम्म)मा चीनबाट नेपालमा १ खर्ब ६५ अर्ब २३ करोड ७७ लाख ४३ हजार रुपैयाँको वस्तु आयात भएको छ । सोही अवधिमा नेपालबाट चीनमा मात्र ४८ करोड ७९ लाख १५ हजार रूपैयाँको वस्तु निर्यात भएको छ ।
चालू आर्थिक वर्षको पहिलो सात महिनामा रसुवागढी नाकाबाट १६ अर्ब ७४ करोड ६४ लाख ३३ हजार रुपैयाँ र तातोपानी नाकाबाट ७ अर्ब ९५ करोड ५२ लाख ८१ हजार रुपैयाँको वस्तु नेपाल भित्रिएको छ । उक्त अवधिमा नेपालबाट ती नाका हुँदै कुनै वस्तुले चीनमा प्रवेश पाएको छैन ।
अघिल्लो आर्थिक वर्ष (०७७–०७८) मा चीनबाट नेपालले २ खर्ब ३३ अर्ब ९२ करोड ३० लाख ६० हजार रुपैयाँको वस्तु आयात गरेको देखिन्छ । सो वर्ष नेपालले भने चीनमा मात्र १ अर्ब १ करोड ६० लाख ५७ हजार रूपैयाँको वस्तु निर्यात गरेको भन्सार विभागको तथ्याङ्कले देखाउँछ ।
त्यसैगरी, अघिल्लो आर्थिक वर्ष रसुवागढी नाकाबाट १७ अर्ब १ करोड ४८ लाख ४९ हजार रुपैयाँ र तातोपानी नाकाबाट ५ अर्ब ८४ करोड ९१ लाख ८६ हजार रुपैयाँको वस्तु नेपाल भित्रिएको थियो । नेपालबाट सो वर्ष ती नाकाबाट कुनै वस्तु चीन गएन अर्थात् निर्यात शून्य रह्यो ।
आर्थिक वर्ष २०७६/७७ को शुरुको आठ महिना तातोपानी र रसुवागढी दुवै नाका दुईतर्फी रूपमा खुला थिए । उक्त आर्थिक वर्ष चीनबाट नेपालमा १ खर्ब ८१ अर्ब ९२ करोड ३ लाख ८ हजार रुपैयाँको वस्तु आयात भएको थियो भने नेपालबाट १ अर्ब १९ करोड ११ लाख ८१ हजार रुपैयाँको वस्तु चीनमा निर्यात भएको थियो ।
आर्थिक वर्ष ०७६÷७७ मा नेपालले तातोपानी नाकाबाट ९ अर्ब ५३ करोड ७६ लाख ४६ हजार रुपैयाँको वस्तु आयात र १३ करोड ७६ लाख ७९ हजार रुपैयाँको वस्तु निर्यात गरेको थियो । सोही वर्ष रसुवागढी नाकाबाट २६ अर्ब ४६ करोड ८१ लाख ९५ हजार रुपैयाँको वस्तु आयात र ५८ करोड २३ लाख ५४ हजार रुपैयाँको वस्तु नेपालले निर्यात गरेको विभागको तथ्याङ्कले देखाउँछ ।
चीनका परराष्ट्रमन्त्रीसँग पनि माग गरेका थियौँ । कोभिडकै कारण नाका बन्द भएको हो, आर्थिक रूपमा अप्ठेरो भएको छ । हाम्रो निर्यात लगभग ठप्पजस्तै छ । कोरोना कम हुँदै जाँदा यो समाधान होला ।
नाका दुईतर्फी खुलाउन पहल तर प्रगति शून्य
तातोपानी र रसुवागढी नाका दुईतर्फी खुलाउन परराष्ट्र मन्त्रालय, बेइजिङस्थित नेपाली दूतावास र ल्हासास्थित नेपाली महावाणिज्य दूतावासले पहल गर्दै आएका छन् । तर, प्रयास पर्याप्त गरेको देखिँदैन । यसैकारण नेपालको प्रयासलाई चीनले समाधान गर्नेगरी चासो दिएको छैन ।
‘यो त अघोषित नाकाबन्दी नै हो । यसको कूटनीतिक सन्देश चीन नेपालसँग खुसी छैन भन्ने हो । चीन किन खुसी छैन हामीले बुझ्नु पर्यो र बुझ्ने सार्थक प्रयास गर्नुपर्यो,’ पूर्वराजदूत दिनेश भट्टराईले भने ।
चीनसँग नाका खुलाउने विषयमा धेरै पहल भइरहेको परराष्ट्रमन्त्री डा. नारायण खड्का बताउँछन् । ‘चीनका परराष्ट्रमन्त्रीसँग पनि माग गरेका थियौँ । कोभिडकै कारण नाका बन्द भएको हो,’ परराष्ट्रमन्त्री खड्को भनाइ थियो, ‘आर्थिक रूपमा अप्ठेरो भएको छ । हाम्रो निर्यात लगभग ठप्पजस्तै छ । कोरोना कम हुँदै जाँदा यो समाधान होला ।’
यो पनि…
रुस–युक्रेन युद्ध : नेपालमा कस्तो असर ?
यसो गरे तयारी खाद्य तेलको आयात घटाउन सकिन्छ
