माघ १ गतेलाई माघे संक्रान्ति, मकर संक्रान्ति, घ्यु चाकु खाने दिन तथा उत्तरायणको आरम्भको रूपमा मनाइने गरिन्छ । सूर्यले हरेक महिना राशि परिवर्तन गर्छ । वैशाख महिनामा मेष, वृष हुँदै भोलि माघ १ गतेबाट सूर्य मकर राशिमा प्रवेश गर्ने भएकोले मकर संक्रान्ति भनेर मनाइएको हो ।
दुईवटा आयन हुन्छ एउटा दक्षिणायन र अर्को उत्तरायण । अहिलेसम्म दक्षिण दिशा तर्फबाट सूर्य उदाएको देखिन्थ्यो भने माघ महिनाबाट सूर्य उत्तरतर्फ उदाएको देखिँदै जानेछ र त्यसलाई उत्तरायण भनिन्छ । सूर्य उत्तरतिरबाट उदाउँदा दिन लामो हुन्छ र दक्षिण तिरबाट उदाउँदा दिन छोटो हुन्छ । माघे संक्रान्तिबाट सूर्य औपचारिकरूपमा उत्तरतिर जाँदापृथ्वीको तापक्रम बढ्न थाल्छ । जसले गर्दा गर्मी बढ्छ र दिनहरू लम्बिन थाल्छन् ।
माघे संक्रान्ति एउटा यस्तो पर्व हो जुन हरेक समुदायले मनाउने गर्छ । नेपालको जुनसुकै भू–भागमा बस्ने, बाहुन, क्षेत्री, राई, लिम्बू, नेवार, गुरुङ, मगर, थारू आदि सबै जनजातिले माघे संक्रान्तिलाई आफ्नै तरिकाले मनाउने गरेको पाइन्छ । जाडो याममा आउने माघे संक्रान्तिले जाडोयामको एक निश्चित परिवर्तनलाई संकेत गर्छ ।
यो पर्वलाई नयाँ वर्षको शुरुवातको रूपमा पनि विभिन्न समुदायले मनाउने गर्छन् । नाचगान गर्ने, मीठा मीठा परिकारहरू पकाएर खाने र हर्षोल्लासको साथ मनाइने यो पर्वको विशेष महत्त्व छ ।
माघबाट तातो दिनको शुरुवात हुने गर्छ । यो दिनमा विशेषगरी जलाशयहरूमा स्नान गर्ने भगवान् सूर्यको उपासना गर्ने गरिन्छ । पितृहरूको नाममा दान दक्षिणा गर्ने, विभिन्न परिकारहरू पकाएर पितृलाई चढाउने गरिन्छ ।
यो पर्वलाई नयाँ वर्षको शुरुवातको रूपमा पनि विभिन्न समुदायले मनाउने गर्छन् । नाचगान गर्ने, मीठा मीठा परिकारहरू पकाएर खाने र हर्षोल्लासको साथ मनाइने यो पर्वको विशेष महत्त्व छ ।
माघ १ गते खाइने विभिन्न परिकारहरूको पनि विशेष महत्त्व छ । माघ १ खिचडी पकाएर खाने चलन लामो समयदेखि चल्दै आएको हो । खिचडीमा प्रयोग हुने घ्यू, मासको दालले शरीरमा तागत प्रदान गर्छ । यो दिन उसिनेको तरुल पनि खाइन्छ तरुलमा प्रशस्त मात्रामा भिटामिन र आइरन हुन्छ जसले हाम्रो शरीरमा भिटामिन आइरनको कमी पूरा गर्छ । गाईको शुद्ध घ्यूले शरीरमा तागत दिन्छ र चिसोबाट बचाउँछ ।
तिलको परिकारहरू र चाकु पनि खाने चलन छ । यी खानेकुराहरूले पनि शरीरमा तागत दिने र विभिन्न भिटामिन्स मिनरल्सहरुको कमीलाई पूरा गर्छ । शरीरलाई बलियो बनाएर रोगसँग लड्ने क्षमता पनि बढाउँछ ।
धेरै समुदायले मनाउने यो पर्वले बहुआयामिक विशेषता बोकेको छ । हरेक समुदायको आ–आफ्नै मूल्य मान्यता छ र मनाउने चलन भने फरक–फरक छ । थारू समुदायले ‘माघ’ वा ‘माघी’ को रूपमा मनाउने यो पर्व मगरहरूले ‘माघ्या सकराति’ तथा नयाँ वर्षको रूपमा मनाउने गर्छन् ।
माघ महिनाबाट दिन लम्बिन्छ र चिसो पनि बिस्तारै हटेर जान्छ । मौसम परिवर्तन हुन्छ, सूर्य मकर राशिमा परिवर्तन गर्छ । यी सबैको कारण माघ १ गते पवित्र तथा शुभ दिन हो । त्यसैले, यो दिन पवित्र जलाशयमा गएर स्नान गर्ने, पूजा आराधना गर्ने, पितृहरूलाई स्मरण गर्ने गरिन्छ ।
यस दिनसँग अर्को एउटा कुरा पनि जोडिएको छ । तरुललाई पुसको अन्तिम दिनमा उसिनेर माघ एक गते खाने । ‘पुसे जाडो माघे घाम’ भनिन्छ । जसको अर्थ पुसको अन्तिम दिन उसिनेर राखेको तरुल रातभरि राख्दा त्यसले चिसो सोस्छ र अर्को दिन त्यो खाँदा अब चिसोको अन्त्य भयो है भन्ने अर्थ राख्छ ।
नेपालको लोकप्रिय ब्रान्ड टुपीएम स्न्याक्स् एण्ड नुडल्स् ब्राण्डले भारतको मुम्बईमा आयोजित समारोहमा रिलायन्स रिटेलद्वारा प्रतिष्ठित “फ्युचर फर्वार्ड स्टार ब्रान्ड” पुरस्कार
