योमरी अर्थात् मन पर्ने रोटी । चामलको पीठोभित्र मास, चाकु, खुवा लगायतका वस्तु राखेर तयार पारिने हुने यो रोटी नेवारी समूदायको चर्चित परिकार हो । अझै, योमरी पुन्हीको विशेष परिकार ।
यो परिकारलाई ब्राण्ड बनाएर थुप्रैले दोकान चलाइरहेका छन् । त्यसैबाट मनग्य आम्दानी गरि जिजिविषा धानिरहेको प्रशस्तै उदाहरण छन् । हो, त्यसैले हिजोआज योमरी नेवारी समुदायमा मात्र नभएर सर्वस्वीकार्य परिकार बनेको छ ।
यो परिकार हिजोआज नेवारी समुदायको भान्सामामात्र सिमित छैन । जिब्रो लोभ्याउने स्वाद र गुणका कारण पछिल्लो समय सामान्य पसल, सुपर मार्केटदेखि तारे होटलका मेनुमा योमरी भेटिन्छ ।
यो परिकारलाई ब्राण्ड बनाएर थुप्रैले दोकान चलाइरहेका छन् । त्यसैबाट मनग्य आम्दानी गरि जिजिविषा धानिरहेको प्रशस्तै उदाहरण छन् । हो, त्यसैले हिजोआज योमरी नेवारी समुदायमा मात्र नभएर सर्वस्वीकार्य परिकार बनेको छ ।
चावहिलस्थित शारदा योमरी घरले दैनिक ३० देखि ५० वटा योमरी विक्री गर्दै आएको छ । यहाँ खुवा र चाकुबाट बनेको योमरी पाइन्छ । विगत ५ वर्षदेखि सञ्चालित यस घरले खुवा योमरी ५० रुपियाँ र चाकु योमरीको ७० रुपियाँमा विक्री गर्दै आएको सञ्चालक शंकर नापित बताउँछन् । उनको पसलमा बाह्रै मास बिक्री हुने योमरी किन्न नेवारी समुदायभन्दा बढी अन्य समुदायका मानिसहरु आउने गरेको नापित बताउँछन् । अझै आज योमरी पुन्हीको दिनमा त उनको पसलमा ठूलै भीडभाड लाग्छ । ‘योे दिन ४–५ जनाले बनाएर पनि माग पुरा गर्न सक्दैनौं,’ उनले भने ।
शारदा घरको योमरीले विदेशी पर्यटकलाई समेत लोभ्याएको छ । अष्ट्रेलिया, बेलायत, जापानबाट नेपाल घुम्न आएका पर्यटकहरु यहीँबाट कोशेली लाने गरेको नापित सुनाउँछन् । ‘हामीले बनाएको योमरी अस्ट्रेलिया, बलायत, जापानका पर्यटकले कोशेलीको रुपामा लैजानु हुन्छ,’ उनले भने, ‘अब योमरीले नेपालीलाई मात्र होइन विदेशीको जिब्रोलाई समेत लोभ्याइसकेको छ ।’
योमरी अनलाइन प्लेटफर्ममार्फत समेत विक्री हुन थालेको छ । भक्तपुर ठिमीस्थित योमरी डिलाइट्स ले गुदपाक, चाकु, खुवा र चकलेटबाट योमरी तयार गरेर अनलाइनमार्फत विक्री गर्दै आएको छ । जहाँबाट दिनमै करिव ३ सय योमरीको अर्डर आउने गरेको सञ्चालिका सोनी श्रेष्ठ बताउँछिन् । गुदपाक र चाकु योमरीको ७५ रुपियाँ, खुवा र चकलेट योमरीको १ सय रुपियाँमा विक्री गर्ने गरेको श्रेष्ठ सुनाउँछिन् । ‘अहिले उपत्यका भित्र मात्रै डेलिभरी गरेका छौं,’ श्रेष्ठले भनिन्, ‘यसलाई अझै व्यवस्थित गरेर देशभर डेलिभरी गर्ने योजनामा छौं ।’
लाजिम्पाटस्थित ‘योमरी कर्नर’ ले विगत ३ वर्षदेखि फ्रोजन योमरीको विक्री गर्दै आएको छ । फ्रोजन योमरीको बजार राम्रो रहेको सञ्चालक सुमन केसी बताउँछन् । यहाँबाट मासिक ५ देखि ७ लाख रुपियाँसम्मको योमरी विक्री हुने गरेको छ । ‘चाकु र खुवाको योमरी मार्ट र सुपरमार्केटमा पठाउँछौं,’ उनले भने , ‘यसलाई राष्ट्रिय तथा अन्तराष्ट्रिय बजारमा पुर्याउने हाम्रो योजना छ ।’
संस्कृति भनेको निरन्तर हस्तान्तरण हुने प्रक्रिया भएकाले बिस्तारै परिकारहरुमा समेत आम मानिसको आकर्षण बढेको समाजशास्त्री दिपक पोखरेल बताउँछन् । ‘
माथिका तीनवटा उदाहरणले नै प्रष्ट पारिसक्यो । योमरीले नेपाली समुदायमा मात्र होइन विश्व बजारमा समेत बेग्लै पहिचान बनाउँदैछ । योमरी मात्र होइन हरेक जातीको विशेष पर्व होस् या परिकार अन्य समुदायले समेत स्वीकार्दैै आएको पाइन्छ ।
संस्कृति भनेको निरन्तर हस्तान्तरण हुने प्रक्रिया भएकाले बिस्तारै परिकारहरुमा समेत आम मानिसको आकर्षण बढेको समाजशास्त्री दिपक पोखरेल बताउँछन् । ‘ग्लोबल भिलेज र आधुनिकताको प्रभावले परासंस्कृति ग्रहण हुने प्रक्रिया निरन्तर चलिरहन्छ,’ पोखरेल भन्छन्, ‘समुदायको युनिकनेसलाई नयाँ पुस्ताले व्यावासायिक रुप दिएका छन् यसले पनि संस्कृतिलाई विकेन्द्रिकरण गर्न सघाउ पुर्याएको छ ।’
समाजशास्त्री पोखरेलका अनुसार हालको समाज पुँजीवादतर्फ हाबी हुँदै गएको छ । बजारका लागि तिव्र प्रतिस्प्रर्धा छ । जसकारणले युवा पुस्ताले संस्कृति बेच्न थालेको उनको गुनासो छ । ‘संस्कृति बेच्नु राम्रो होइन, यसले गर्दा समुदायको पर्वको मर्म मर्छ कि भन्ने एकथरी डर पनि छ,’ उनी भन्छन्, ‘अर्को तर्फ यसले पहिचान र संस्कृति जोगाउन महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको देखिन्छ ।’
‘योमरी’ अर्थात् मन पर्ने रोटी ‘योमरी’ अर्थात मन पर्ने रोटी । नेवारी भाषामा ‘यो’ को अर्थ ‘मन पर्ने’ र ‘मरी’ को अर्थ ‘रोटी’ हुन्छ । भकारीको धान प्रयोग गर्नु अघि नयाँ अन्नलाई पूजा गर्न प्रयोग गर्ने चामलको पिठोबाट बनाएको एक प्रकारको प्रसादलाई योमरी भनिएको संस्कृतिबारे जानकार अन्तत प्रसाद धौभडेल बताउँछन् । मंसिरमा नयाँ धान भित्र्याइन्छ, अनि पुसमा भकारी पूजा गरिन्छ । जसलाई ‘योमरी पुन्ही’ भनिन्छ । यस दिन सेतो चामलको पिठोबाट नेवार समुदायको हरेकको घरमा योमरी पकाइन्छ । यसदिन तिहारमा देउसी–भैलो खेले जस्तै घर–घर गएर योमरी मागेर खाने चलन रहेको धौभडेल बताउँछन् । ‘पहिला–पहिला योमरी खाएर मात्र मनाइने प्रचलन थियो तर, आजभोलि दक्षिणा पनि मागिन्छ,’ उनले प्रष्ट पारे । साथै, नेवारी समुदायमा बच्चा जन्मिएपछि छोरीलाई भेट्न जाँदा माइतीले योमरी बोकेर जाने चलन पनि छ ।
थरि–थरि योमरी विशेषगरी चाकु, मासबाट खुवा बनाइने भएपनि पछिल्लो समय चकलेट, खुवाको पनि योमरी बनाउन थालिएको जानकारहरु बताउँछन् । योमरी खानु स्वास्थ्यका दृष्ट्रिकोणले पनि लाभदायक छ । चिसो मौसममा शरीरलाई न्यानो बनाएर सर्दी लाग्नबाट जोगाउने धौभडेंल बताउँछन् ।
नेपालको लोकप्रिय ब्रान्ड टुपीएम स्न्याक्स् एण्ड नुडल्स् ब्राण्डले भारतको मुम्बईमा आयोजित समारोहमा रिलायन्स रिटेलद्वारा प्रतिष्ठित “फ्युचर फर्वार्ड स्टार ब्रान्ड” पुरस्कार
