मान्छेका विभिन्न रुचि हुन्छन्, त्यसमध्ये पुराना नोट, सिक्काको संकलन पनि एक हो । कतिपयले त यसैलाई आफ्नो पेशा नै बनाएका छन् । त्यस्तै रुचि भएका एक हुन् काठमाडौं, वसन्तपुरका मदन कर्माचार्य ।
कर्माचार्यले पुरानो नोट, पैसाहरूको संकलन गर्न थालेको धेरै भइसक्यो । विगत पाँच दशकदेखि पुरानो पैसा संकलन गर्दे आएका उनीसँग लिच्छिविकालीन राजा मानदेवको पालादेखिको सिक्का रहेका छन् ।
अरुले बेवास्ता गरेका पुराना नोट तथा सिक्का संकलन गरेर राख्ने र बेच्ने पनि गर्दछन् कर्माचार्य । मल्लकाल र शाहकालको फुक्का दाम भनिने सिक्काहरू कर्माचार्यसँग छ । यसका साथै, राजा वीरेन्द्रको पालामा निक्लेको चुनादाम भनिने ०.३०० मिलिग्रामको सुनको पैसा पनि उनीसँग छ । उनी भन्छन्, ‘राजा जयप्रकाश मल्लको पालामा निक्लिएको सुनको असर्फी मैले देखेको छु, मसँग भने छैन । तर, सुन, चाँदी, तामा र पित्तलको प्रायः सबै पैसाहरू मसँग छन् ।’
आफूूले पुरानो पैसाको संकलन बच्चा बेलादेखि गर्न थालेकाले यसबारे धेरथोर ज्ञान भएको कर्माचार्य बताउँछन् । उनले भने, ‘पुराना पैसा बेच्ने काममा भने म उति सक्रिय छैन । आफूसँग बढी भएका पैसा मात्र म बेच्छु ।’ अहिले पुरानो पैसाको महत्व बढिरहेको र नेपालीहरू पनि पुरानो पैसा संकलन गर्न आउने गरेको उनले बताए । सिक्का र नोटको मूल्य त्यसको अवस्थामा भर पर्ने पनि उनी बताउँछन् ।
पैसा जति नै पुरानो भए पनि त्यसमा लेखिएको अक्षरहरू मेटिएको छ भने त्यसको महत्व घट्छ, र बेच्दा पनि कम मूल्य आउँछ । एक रुपैयाँ सिक्का, नोटको २ देखि ४० हजारसम्म तिरेर किन्ने मानिसहरू तयार हुन्छन् ।
संकलकहरूका अनुसार पुरानो नोटको सुरक्षा जति गर्न सक्यो, त्यो त्यति नै मूल्यवान हुन्छ । पुराना पैसामा अंकित लेखोटले पैसाको इतिहासको बारेमा जानकारी दिन्छ । मदन कर्माचार्यसँग पैसा संकलन गर्न आउने प्रायः नेपाली हुन्छन् । उनीहरू इतिहासमा रुचि भएको उनले पाएका छन् । भन्छन्, ‘पुरानो नोटको ऐतिहासिक महत्व धेरै हुन्छ । तर, यति नै पैसा पर्छ भनेर तोक्न मिल्दैन ।’
त्यस्तै, ललितपुर, कुपण्डोलका गम्भीरमान जोशीले पनि विगत ६ दशकदेखि पुरानो पैसाको संकलन तथा बिक्री गर्दै आएका छन् । उनका बुबा पनि सोही पेशामा संलग्न थिए । बाबुको बिंडो उनले पच्छ्याए ।
‘मेरोमा पैसा संकलन गर्न आउने पहिले विदेशी हुन्थे, अहिले नेपाली नै बढी छन्’, जोशीले भने, ‘पुरानो पैसाले इतिहास झल्काउने भएकोले इतिहासको विषयमा रुचि भएका मानिसहरू पैसाको संकलन गर्न बढी आउँछन् ।’
पुरानो सिक्काहरूको मूल्य कसरी निर्धारण गर्ने भन्ने जिज्ञासामा जोशी भन्छन्, ‘त्यो कति वर्ष पुरानो हो, त्यसको अवस्था कस्तो छ ? यही कुराले निर्धारण गर्छ ।’ उनका अनुसार पैसा जति नै पुरानो भए पनि त्यसमा लेखिएको अक्षरहरू मेटिएको छ भने त्यसको महत्व घट्छ । र, बेच्दा पनि कम मूल्य आउँछ । लेखिएको अक्षरहरू स्पस्ट छ र केरमेट भएको छैन भने त्यसको महत्व बढ्छ । र, बेच्दा धेरै मूल्यमा बेच्न सकिन्छ । एक रुपैयाँ सिक्का, नोटको २ देखि ४० हजारसम्म तिरेर किन्ने मानिसहरू तयार हुन्छन् । जोशीले पुरानो पैसा बेचेरै मासिक ३० देखि ४० हजारसम्म कमाउँछन् ।
पुरानो नोटहरू संकलन गर्ने जनक खड्गी यो क्षेत्रमा लागेको तीन दशक भयो । नेपालमा भएको सबै पुराना नोटहरूको संकलन उनले गरेका छन् । आफूले संकलन गरेको पैसालाई उनी बेच्दैनन् तर कुनै युवाले पुरानो नोटहरूको संकलन गर्न चाहेमा सहयोग गर्न भने उनी पछि पर्दैनन् ।
‘अब यो पुरानो नोटहरूको संकलन गर्ने काम युवाहरूले गर्नुपर्छ, पुरानो नोट संकलन गर्ने काममा म जयहरी मल्लबाट प्रभावित भएको हुँ,’ खड्गीले भने, ‘हाल आएर धेरै मूल्यमा पुराना पैसा बिक्री हुने आशमा त्यसको अर्थ नबुझी पुरानो पैसाको संकलन गर्नेहरू बढेका छन् । फेसबुकहरूमा पनि पुरानो पैसाको दाम यति उति भनेर तोकिएको कुरा एउटा भ्रम मात्र भएको पनि खड्गी बताउँछन् ।
नेपालको लोकप्रिय ब्रान्ड टुपीएम स्न्याक्स् एण्ड नुडल्स् ब्राण्डले भारतको मुम्बईमा आयोजित समारोहमा रिलायन्स रिटेलद्वारा प्रतिष्ठित “फ्युचर फर्वार्ड स्टार ब्रान्ड” पुरस्कार
