नेपाल कृषि प्रधान देश । देशको कुल ग्रार्हस्थ उत्पादन (जिडीपी) मा कृषिको करिव २५ प्रतिशत योगदान छ । नेपालका विभिन्न भौगोेलिक क्षेत्रमा फरक हावा पानीसँगै कृषि प्रणाली पनि फरक नै छ । कृषिको दृष्टिकोणले उच्च, मध्य र तराई गरी तीन भागमा विभाजित छ । उच्च पहाडी क्षेत्रमा ५ प्रतिशत, मध्य पहाडी क्षेत्रमा २५ प्रतिशत र तराईमा ७० प्रतिशत खेति हुन्छ । कुल क्षेत्रफलमध्ये ३१ लाख हेक्टर जमिन कृषिले ओगटेको छ । नेपाल दूध, मासु र अण्डामा आत्मनिर्भर रहेको घोषणा भएको छ ।
तरकारीमा ९० प्रतिशत जात हाइब्रिडले विस्थापित छन् । मकै र धानमा १० प्रतिशत हाईब्रिड बीउ प्रयोग भएका छन् ।
कृषि यान्त्रिकरण
कृषिमा यान्त्रिकरण भित्रिएको छ । हलोको सहायताले जमिन जोत्ने चलन हटेर ट्रयाक्टर र पावर टिलरको प्रयोग गर्ने बढेको छ । पहाड र तराईका सुगम क्षेत्रमा यो प्रविधिको अधिकांसले प्रयोग गरेका छन् ।
रैथाने जातलाई हाइब्रिडले विस्थापित
स्थानीय स्तरमा पाइने अन्नबाली, तरकारी र फलफूलको रैथाने जातलाई हाइब्रिड (बर्णशंकर) जातले विस्थापित गरेको छ । तरकारीमा ९० प्रतिशत जात हाइब्रिडले विस्थापित छन् । मकै र धानमा १० प्रतिशत हाईब्रिड बीउ प्रयोग भएका छन् ।
रासायनिक मलको प्रयोग
परम्परागत कृषिमा रासायनिक मलको प्रयोग गरिदैन थियो । हालको परिस्थितिमा अन्नबाली, फलफूल र तरकारी उत्पादन गर्न रासायनिक मलको अनिवार्य प्रयोग भइसकेको छ ।
बेमौसमी तरकारी खेती प्रविधि
बेमौसमी तरकारी खेती गर्नेको संख्या बढेको छ । मौसमी भन्दा बेमौसमी उत्पादनमा राम्रो आम्दानी हुने भएकाले यसको वृद्धि भएको हो । तरकारीलाई असिना, पानी र चिसोबाट बचाउन र बेमौसमी उत्पादन लागि टनेल खेती भएको पाइन्छ । करिव ४० प्रतिशत बेमौसमी तरकारी उत्पादन हुन्छ भने ६० प्रतिशत मौसमी तरकारी उत्पादन हुन्छ ।
पशुपालनमा उन्नत जातको प्रयोग
मासु र दूधका लागि पशुपालन गरिन्छ । उत्पादन बढाउनका लागि बाहिरका मुलुकबाट विभिन्न उन्नत जातका पशु ल्याएर पालन गरिएको पाइन्छ । नेपालमा मासुका लागि अष्ट्रेलियाबाट ‘बोयर’ बाख्रा ल्याइएको छ । यो बाख्रा छिटो बढ््ने र मासुको लाागि उपयुक्त हुन्छ । यसलाई तराई क्षेत्रमा पाल्न सुरु गरिएको छ । यसैगरी दुधका लागि ‘होल्स्टेन’ र ‘जर्सी’ गाई नेपाल बाहिरबाट झिकाइएको छ । ‘मुर्राह’ र स्थानीय जातको भैंसी पालन पनि गरिएको पाइन्छ ।
कास्की, नुवाकोट, रसुवा, सिन्धुपाल्चोक, रामेछाप, धादिङ लगायत चिसो हुने मौसम हुने २२ देखि २३ जिल्लामा यो माछा पालन गरिएको छ ।
माछाको नयाँ जात
नेपालमा विभिन्न थरीका माछा पाइन्छन् । ‘ट्राउट’ माछा चिसो पानी र अक्सिजनको मात्र बढी चाहिने माछाको जात हो । यो जातको माछा बाहिरबाट भित्र्याएको पाइन्छ । कास्की, नुवाकोट, रसुवा, सिन्धुपाल्चोक, रामेछाप, धादिङ लगायत चिसो हुने मौसम हुने २२ देखि २३ जिल्लामा यो माछा पालन गरिएको छ । यसैगरी तराईमा ‘फनकास’ र ‘तिलापिया’ माछा भित्रिएको छ । माछा पालनमा पनि नयाँ–नयाँ प्रविधि भित्रिएर उत्पादन र उत्पादकत्व क्षमता बढेको छ ।
भण्डारण प्रविधि तरकारी र अन्नबालीको बीउलाई भण्डारण गरेर राख्ने ठाउँलाई ‘सिड् स्टोरेज’ भनिन्छ । सिड भण्डारण एक प्रविधि हो जसमा लामो समयसम्म बीउको उमार शक्तिलाई जोगाइ राख्न सकिन्छ । यसका साथै आलु र फलफूललाई कुहिनबाट जोगाउन प्रयोग गरिन्छ । यही प्रविधिका परिवर्तित रुप आलु भण्डारण गर्ने तराईमा ‘कोल्ड स्टोरेज’ र पहाडमा ‘राष्ट्रिक स्टोरेज’ प्रविधि अपनाएको छ । यसैगरी फलफूल भण्डारणका लागि हालको समयमा ‘कुल बक्स’ प्रविधि परीक्षणको चरणमा छ । केहीले यो प्रविधी प्रयोग समेत गरिसकेका छन् । तर, धेरै क्षेत्रमा भने पु¥याउन सकिएको छैन ।
दूध संकलन केन्द्र
दूध संकलन केन्द्र व्यवस्थित बजारको रुपमा स्थापित भएको छ । सहरमा हुने ‘डेरी’ को व्यवसाय गाउँ–गाउँमा पु¥याउने मूख्य भुमिका यस केन्द्रले खेलेको छ । दूध संकलन केन्द्र स्थापना भएदेखि किसानले पनि दूधको मूल्य पाएका छन् भने नेपाल दूधमा निर्भर भएको छ ।
माटोका लागि ‘डिजिटल म्याप’ नेपाल कृषि अनुसन्धान परिषद् (नार्क) ले माटोको ‘डिजिटल म्याप’ ल्याएको छ । यो म्याप नार्कको वेबसाइटबाट हेर्न सकिन्छ । जसमा नेपालभर कुन ठाउँको माटो बलौटे, चिम्टाइलो, क्षारीय, अम्लिय जस्ता जानकारी डिजिटल म्यापबाटै जनकारी लिन सकिन्छ । जुन घरमै बसेर थाहा पाइन्छ ।
सिड भण्डारण एक प्रविधि हो जसमा लामो समयसम्म बीउको उमार शक्तिलाई जोगाइ राख्न सकिन्छ । यसका साथै आलु र फलफूललाई कुहिनबाट जोगाउन प्रयोग गरिन्छ । यही प्रविधिका परिवर्तित रुप आलु भण्डारण गर्ने तराईमा ‘कोल्ड स्टोरेज’ र पहाडमा ‘राष्ट्रिक स्टोरेज’ प्रविधि अपनाएको छ ।
कुन क्षेत्रमा के उत्पादन ?
उच्च पहाडी क्षेत्रमा विशेषगरी पशुपालन हुन्छ । यस क्षेत्रमा सबैभन्दा उच्च स्थान जुम्लामा धान खेती हुन्छ । जसमा ‘जुम्ली मार्सी’ धान सबैभन्दा चिसो सहन सक्ने धान रहेको छ । त्यसैगरी याक र चौरी पालन गरिन्छ । च्याउको व्यवसायिक रुपमा खेति हुन्छ भने ओखर र स्याउ उत्पादन हुन्छ । यस क्षेत्रको उत्पादन अवधि छोटो हुने भएकाले चैत्रदेखि असोजसम्म सबै उत्पादन लिईसक्नु पर्छ ।
मध्य पहाडमा अमिलो जातका फलफूलहरु उत्पादन हुन्छ । सुन्तला, जुनार लगायतका फलहरु उत्पादन हुन्छ । अमिलो जातका फलफूल पूर्व पहाडमा उत्पादन हुन्छन् । चिया र अलैँची पश्चिम पहाडमा उत्पादन हुन्छ । यसैगरी फापर, जौ, कोदो, मकै लगायत विभिन्न बालीहरु यस क्षेत्रमा उत्पादन हुन्छन् । बाख्रा, भेडा, गाई र भैंसी पनि पाल्ने गरिन्छ ।
तराई अन्नको भण्डारका रुपमा चिनिन्छ । धान, गहुँ, मकै, मसुरो, चना, मास लगायत विभिन्न बालीहरु यस क्षेत्रमा उत्पादन हुन्छन् । दूधका लागि ‘होल्स्टेन’ र ‘जर्सी’ जातका गाई पालन गरिन्छ । यस्तै स्थानिय र ‘मुर्राह’ भैंसीको पालन गरिन्छ । आँप, लिची, केरा, मेवा, कटहर, अम्बा लगायतका फलफूलको पनि उत्पादन हुन्छ ।
(नेपाल कृषि अनुसन्धान परिषद्, बाली तथा बागवानी अनुसन्धानका निर्देशक रामबहादुर केसीसँग गरिएको कुराकानीमा आधारित )
आज सोनाम ल्होसारयसकारण मनाउन थालियो ल्होसार तामाङ समुदायको सांस्कृतिक पर्व सोनाम ल्होसारका अवसरमा सरकारले आज बिहिबार देशभर सार्वजनिक बिदा दिएको छ।समुदायले
एपी शर्माको संगीत र शब्दमा आधारित तथा कैसिलोको स्वर र प्रस्तुति रहेको नयाँ म्युजिक भिडियो “भ्यालेन्टाइन” सार्वजनिक भएको छ।मिस्टर जेसीडीको निर्देशनमा तयार यो म्युजिक भिडियोले प्रेमका भावनालाई आधुनिक शैलीमा प्रस्तुत गरेको छ। गीतको बोल “भ्यालेन्टाइन” प्रेम, रोमान्स र गहिरो भावनाको समायोजन हो । यसले भ्यालेन्टाइन डेको पर्खाइ मात्र नभई, प्रेमलाई दिन विशेष बनाउनेहरेक दिनको महत्त्वलाई व्यक्त गर्दछ। “फेब्रुअरीको पर्खाइ गर्न सक्दिन, मलाई माया गरिदेऊ” भन्ने गीतका शब्दहरूले प्रेमीहरूलाई आफ्नो भावनाहरूखुलस्त रूपमा व्यक्त गर्न प्रेरित गर्ने सन्देश दिन्छ। गीतमा प्रेम, वफादारी, र रोमान्सको भावना झल्किएको छ नाइजेरियामा छायांकन गरिएको भिडियोको भिजुअल प्रस्तुति गीतकै भावना अनुसारजीवन्त र कलात्मक छ। मुख्य भागहरूमा प्रेममा परेका मानिसहरूको भावनालाई प्रतीकात्मक रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ। म्युजिक भिडियोले उत्कृष्ट छायांकन र निर्देशनमार्फत प्रेम र रोमान्सलाई अझ रोचक बनाएको छ। भिडियोमा आधुनिक शैलीका शब्द र धुनलेयुवाहरूको मन जित्ने प्रयास गरिएको छ। गीत “एपी म्युजिक” युट्युब च्यानलमा उपलब्ध छ, जसले छोटो समयमा नै दर्शकहरूको मन जित्ने सम्भावना राख्दछ। “भ्यालेन्टाइन” गीतले प्रेमदिवसलाई अझ विशेष बनाउन प्रेरणा दिने अपेक्षा गरिएको छ। नेपाली डायस्पोराले अंग्रेजी गीत-संगीतमा पनि विश्वब्यापी प्रतिस्पर्धा गर्न सुरु गरेको यो एउटा सकारात्मक संकेत हो, जसले नेपाली कलाकारितालाईअन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा थप पहिचान दिलाउन मद्दत पुर्याउनेछ।
