पोलेको मकैले धानेको जीवन

दाङः घामको तातो एकातिर, आगोको राप अर्कातिर । शरीर पसिनाले भिजेको छ, हत्केलामा चिम्टा समाउँदा ठेला परेका छन् । कोइला र खरानीले मुहारमा दाग देखिन्छ । लमही नगरपालिका–५ निवासी प्रेमा वली यस्तै दैनिकीका साथ पाँच वर्षदेखि लमही बसपार्कको छेउमा मकै पोलेर बेच्दै आउनुभएको छ ।

साठी वर्षीया वलीले आफ्नै पाखुरीले कमाएको पैसाबाट जीवन चलाएकी छिन् । श्रीमानले दोस्रो बिहे गरेर अलग्गै बस्न थालेदेखि आफ्ना दुःखका दिन सुरु भएको उनले बताइन् ।

दाङको देउखुरी क्षेत्रमा बाह्रै महिना मकै खेती हुन्छ । उनको मकै व्यापार पनि बाह्रै महिना हुन्छ । तातो घाममा आगोको रापमा पसिनाका धारा पुछ्दै मकै पोलेको कमाइबाट छोरालाई १२ कक्षासम्म पढाएको वली बताउँछिन् ।

दाङको देउखुरी क्षेत्रमा बाह्रै महिना मकै खेती हुन्छ । उनको मकै व्यापार पनि बाह्रै महिना हुन्छ । तातो घाममा आगोको रापमा पसिनाका धारा पुछ्दै मकै पोलेको कमाइबाट छोरालाई १२ कक्षासम्म पढाएको उनी बताउँछिन् । उनले बिहान किसानले बेच्न ल्याएको मकै किनेर बेलुकासम्म पोलेर बेच्छिन् । पोलेको एउटा मकै रु २५ मा दिनमा १०० वटा जति बिक्री हुन्छ ।

घोराही उपमहानगरपालिका–१८ निवासी भिमीदेवी मल्ल सडकको किनारामा मकै पोलेर दैनिकी चलाउँछिन् । तातो घाम होस् या पानीको झरी, आगोमा मकै पोली बटुवालाई कुरेर बसेको भेटिन्छिन् । उमेर ७१ वर्ष भयो तर पनि दुखले उनलाई छाडेको छैन । घोराहीको व्यस्त सडक माध्यमिक विद्यालय रझेना जाने बाटोको छेउमा पिपलको चौतारीमुनि मकै पोलेर आफ्नो गुजारा चलाउँदै छिन् ।

घर खर्च र बिरामीले थला परेका श्रीमानको उपचार खर्च मकै पोलेर आएको पैसाबाट चलेको छ । भिमीदेवीका श्रीमान् दानबहादुर मल्ल दुई वर्ष अगाडिदेखि उच्च रक्तचापका कारण बिरामी छन्, उनका हातगोडा चल्दैनन् । श्रीमानको औषधि र खाने खर्च यही मकै पोलेरै जुटाउँछिन् ।
‘अलि रात पर्यो भने आँखाले देख्दैन, झिसमिसे साँझमै घरमा पुग्नुपर्छ । दिनभरि आगोमा मकै पोल्दा साँझ आँखा पिरो भएर धमिलो हुन्छ । दिनभरि घरमा एक्लै छोडेको श्रीमानको स्याहारमा जुट्नुपर्छ’, भिमी भन्छिन्, ‘खाना बनाउन जाँगर नलागेको दिनमा दिउँसो बचेको एक, दुई घोगा मकै खाएर रात कटाउछु । बिरामीले मकै खान सक्नुहुन्न, दूध र पाउरोटी खान दिएर सुत्छौँ ।’

भिमी भन्छिन्, ‘खाना बनाउन जाँगर नलागेको दिनमा दिउँसो बचेको एक, दुई घोगा मकै खाएर रात कटाउछु । बिरामीले मकै खान सक्नुहुन्न, दूध र पाउरोटी खान दिएर सुत्छौँ ।’

लमही नगरपालिका–६ की ३५ वर्षीय रुपा भण्डारीले लमही भालुवाङ सडक छेउमा मकै पोल्न थालेको तीन वर्ष भयो । लमहीमा मकै सधैँ सहजै पाइन्छ । पूर्वपश्चिम सडकमा गाडी बिसाउने ठाउँमा मकै बेच्ने गरेको देखेर यात्रु आफैँ गाडी रोकेर मकै किन्न आउने गरेको बताइन् । रुपाले भन्छिन्, दिनभरि मकै बेचेर आएको पैसाले घरमा खानेकुरा लगेर गुजारा चलाउने गरेकी छु ।’ उनले दैनिक ४ सय देखि ७ सय सम्म आम्दानी हुने गरेको जनाइन् ।

घोराही, तुलसीपुर, लमहीका मुख्य सडकमा तातो घाममा मकै पोलेर धेरै महिलाले सङ्घर्ष गरेर जीवन निर्वाह गरिरहेका छन् । यस क्षेत्रमा अन्य आम्दानीको बाटो नभएपछि मकैको सहाराले जीवन चलाउनेको संख्या धेरै छ । लमही नगरपालिका उपप्रमुख देवका बेलवासेले सडक छेउमा व्यापार गर्नेलाई व्यवस्थित गर्ने कामको थालनी गरिएको जनाइन् । रासस