हिन्दु धर्मावलम्बी नेपालीहरुको महान चाड दसैं घर आँगनमा आइसकेको छ । आज दसैंको आठौं दिन अर्थात महाअष्टमी । कोजाग्रत पूर्णिमाको दिन अन्त्य हुने यस पर्वको आगमनले उल्लासमय वातावरणको प्रादुर्भाव गरेको छ । साथै, आफन्तजनसँगको भेटघाट, टीकाटालो जस्ता कुराले सामाजिक सद्भावलाई मजबुत बनाउन सघाउँछ । त्यसैले दसैंलाई स्वदेश तथा विदेशमा समेत हर्षोल्लासका साथ मनाइन्छ । केटाकेटीहरुको लागि त दसैं नयाँ लुगा लगाउने तथा मासु भात खान पाउने पर्वको रुपमा पनि चित्रण गरिन्छ । जतिसुकै आर्थिक अवस्था कमजोर भएका परिवारले पनि आफ्ना बालबच्चा तथा जहान परिवारका लागि दसैंमा एक जोर लुगाफाटो किन्ने जमर्को गर्छन् । एकदुई छाक भएपनि मिठो मसिनो खुवाउँछन् ।
दसैं सुरु भएपछि बुबासँग एक दुईपटक हनुमान ढोका परिसरमा रहेको तलेजु भवानीको मन्दिरमा गएको याद आउँछ । सन् १५६४ मा राजा महेन्द्र मल्लको पालामा बनेको त्यस भव्य मन्दिर दसैंको बेला नवमीका दिन मात्र खुल्ने भएकोले भक्तजनको विशेष भिड लाग्छ । त्यो समयमा पनि त्यत्रो वैभवयुक्त मन्दिर बनाएका पुर्खाका दिल, दिमाग तथा हातहरुलाई त सलाम गर्नै पर्छ ।
अब मेरो बाल्यकालको कुरा गरौं । मेरो बाल्यकाल असनबाट करिब ३ सय मिटर उत्तरतर्फ त्यौड टोलमा अवस्थित पुख्र्यौली घरमै बित्यो । पुरानो ढर्राको पाँच तल्ले घर थियो हाम्रो। मेरो बुबा तथा सबै दाजुभाई दिदीबहिनीहरु पनि त्यही घरमै जन्मेका हुन् । बाल्यकालमा दसैंको महत्व अर्कै हुन्थ्यो । मनमा विशेष रौंनकताले भरिएर आशा उमंगका किरणहरु पलाउँथे । तर, बाल–सुलभ मनमा त्यस्तो ठूलो कुरा भने कुनै हुँदैन थियो । नयाँ लुगा लगाउने र मिठो परिकार खान पाउने आशा नै प्रबल हुन्थ्यो । दसैंको अर्को रमाइलो पक्ष भनेको चंगा उडाउनु हो । हाम्रो घर घनाबस्तीमा पर्ने भएकोले चंगा उडाउनका लागि निकै उपयुक्त थियो । चंगा उडाउने भन्यो कि म हुरुक्कै हुन्थे । ती क्षण अहिले पनि सम्झन्छु । चंगा उडाउन दुई प्रकारको घागो अथवा डोरी हुन्थे । एउटा साधारण, तर अर्काे भने माजा भएको । माजा भनेको चिमलाई चूर्ण गरेर त्यसमा गम मिसाएर धागो दरिलो बनाउने तरिका हो । यसरी तयार पारिएको धागोले अर्को साधारण धागोलाई च्वाट्टै काट्न सक्थ्यो । त्यसैले माजा राखेको धागो प्रयोग गरी चंगा उडाउँदा आफू निकै शक्तिशाली भएको महसुस हुन्थ्यो । कैयौं पटक काटिएर आएको चंगा समात्दा औंलामा घाउ भएको सम्झना अझै पनि मेरो मानसपटलमा ताजै छ । तैपनि बाल्यकालका ती दिनहरुमा दसैंको रौनक चंगा उडाउन थालेपछि मात्र आउँथ्यो । लेखकहरुले मानव जीवन तथा चंगालाई जोडेर लेखेको पनि पाईन्छ । जसरी चंगा जाबो धागोको सहारामा हावासँग कावा खेल्दै आकाशमा उडिरहन्छ र धागो चुडिना साथ कता हराउँछ । मानव चोला पनि सास उड्ना साथ अन्त्य हुन्छ । भनाईको मतलब अलि घोत्लिएर सोच्ने हो भने मानव जीवन पनि क्षणिक मात्र हो भन्न सकिन्छ । जन्मको अड्कल काट्न सकिन्छ, तर अन्त्यको सकिन्न ।
दसैं सुरु भएपछि बुबासँग एक दुईपटक हनुमान ढोका परिसरमा रहेको तलेजु भवानीको मन्दिरमा गएको याद आउँछ । सन् १५६४ मा राजा महेन्द्र मल्लको पालामा बनेको त्यस भव्य मन्दिर दसैंको बेला नवमीका दिन मात्र खुल्ने भएकोले भक्तजनको विशेष भिड लाग्छ । त्यो समयमा पनि त्यत्रो वैभवयुक्त मन्दिर बनाएका पुर्खाका दिल, दिमाग तथा हातहरुलाई त सलाम गर्नै पर्छ । वि.स. १८२५ मा इन्द्रजात्रा उत्सव मनाइरहेका बेला पृथ्वीनारायण शाहको फौंजले आक्रमण गरेपछि काठमाण्डौंका तत्कालिन राजा जयप्रकाश मल्ल भागेर तलेजुको मन्दिरमा लुक्न गएको भन्ने व्यहोरा इतिहासमा उल्लेख छ ।
एक जना फ्रान्समा बस्दै आएका अमुक व्यक्ति, नाम चाहिँ नभनुँ । अति नै नास्तिक । तर, मैले राजदूतको हैसियतले सपरिवार निमन्त्रणा गरे। उहाँ खुशी साथ आएर मेरै हातबाट टिका लगाउनु भयो । भगवती मातालाई सम्झेर टीका लगाउँदा मनमा एक प्रकारको शक्ति पैदा भएको उहाँले अनुभव सुनाउनु भयो । साँच्चै शक्ति पैदा भएको हो वा यत्तिकै भनेका हुन्, उनैले जानुन् ।
विगतमा दाजुभाईहरु सबै संगोलमा धेरै वर्षसम्म रहेकाले दसैं ताका हाम्रो परिवारमा पनि निकै रमाईलो हुन्थ्यो । रमाईला कार्यक्रमहरु आयोजना गर्थ्यौ । साथीभाई पनि बेला मौका आउँथे । मौका जुरेको बेला विदेशी पाहुँना पनि घरमा ल्याइयो । एकपटक फारोइ आइलैण्ड (बेलायत भन्दा अलि माथि अवस्थित) एक जना मित्रलाई निमन्त्रणा गरी घरमा स्वागत सत्कार गरेकोमा तिनी निकै खुशी भएका थिए । त्यो क्षण कहिल्यै भुल्दिन । अर्कै परिवेशवाट आए तापनि हाम्रो दालभात निकै मिठो मानेर ग्रहण गरेकी थिइन् । समय परिवर्तन हुदै जाँदा आजकाल सबै जम्मा भएर ठूलो भोजहरु आयोजना गर्न कठिन बन्दै गएको छ । यहीक्रममा म २०३९ साल चैत्र ६ गते देखि देशको कुटनीतिक सेवामा प्रवेश गरेँ । हाम्रो राजदूतावासहरुमा आयोजना गरिने दसैंको पार्टी निकै रमाइलो हुन्थ्यो । नयाँ पुराना मित्रहरूसँग भेटघाट, भलाकुसारी, खानपिन आदिले गर्दा दसैं पार्टीले नेपालीहरु बीच भाईचाराको सम्बन्ध अझ मजबुत गर्न सघाएको अनुभव हुन्थ्यो । जापान, युएईमा कार्यरत हुँदा कार्यवाहक राजदूतको हैसियतले दसैं पार्टीहरु आयोजना गरियो । ती अवसरहरुको सम्झना अहिले पनि आइरहन्छ । पछि फ्रान्समा राजदूतको हैसियतले कार्यरत रहँदा चारै वर्ष रमाईलो दसैं पार्टीको आयोजना गरियो । पेरिसको एउटा वार्डमा अवस्थित पब्लिक हलमा आयोजना गरिने दसैं पार्टीमा सकेसम्म बढी नेपाली नागरिक र नेपालीसँगै विवाह बन्धनमा रहेका फ्रेन्च नागरिकहरुलाई समेत निमन्त्रणा गर्थ्यौं । उहाँहरु निकै खुशी साथ आएर रमाउनु हुन्थ्यो । वास्तवमा फ्रेन्च नागरिकहरुमा नेपाल तथा नेपालीहरु प्रति रहेको अगाध स्नेहको अनुभुति गर्ने दसैं पार्टी पनि एउटा राम्रो मौका थियो । त्यसबेलाको एउटा अविस्मरणीय कुरा सम्झन्छु । एक जना फ्रान्समा बस्दै आएका अमुक व्यक्ति, नाम चाहिँ नभनुँ । अति नै नास्तिक । तर, मैले राजदूतको हैसियतले सपरिवार निमन्त्रणा गरे। उहाँ खुशी साथ आएर मेरै हातबाट टिका लगाउनु भयो । भगवती मातालाई सम्झेर टीका लगाउँदा मनमा एक प्रकारको शक्ति पैदा भएको उहाँले अनुभव सुनाउनु भयो । साँच्चै शक्ति पैदा भएको हो वा यत्तिकै भनेका हुन्, उनैले जानुन् । तर, राजदूतावासले आयोजना गरेका ती दसैं पार्टीहरुको रौंनक भने बेग्लै थियो । हामी नेपाली भनेको रमाईलो, हाँसीमजाकमा रमाउने, सजिला तथा एक आपसमा सहयोग गर्ने वर्गका मानिस हौं । यो कुरा विश्वका धेरै देशका मानिसहरुलाई थाहा छ । हाम्रो न्यानो आत्मियताबाट प्रभावित नहुने कमै छन् । त्यसकारण दसैंलाई नेपालीहरुको महान चाड भनिएको हुनुपर्छ । बहुल जात, संस्कृति तथा भाषाभाषीहरुलाई एक सुत्रमा बाँध्न दसैं पर्वले विशेष योगदान पुर्याउँदै आएको मेरो विश्वास छ ।
मोहनकृष्ण श्रेष्ठ -लेखक फ्रान्सका लागि पूर्व नेपाली राजदूत हुनुहुन्छ ।
